ΜΟΛΑΚ και Μεγαλόπολη η καλύτερη λύση για τη διαχείριση των απορριμάτων της Μεσσηνίας

Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, Αλέξανδρου Οικονομόπουλου

Του Αντώνη Πετρόγιαννη

Γι’ αυτούς που θέλουν να βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο, η προχθεσινή σύσκεψη στην Τρίπολη με όλους τους εμπλεκόμενους στη διαχείριση των σκουπιδιών στην Πελοπόννησο φορείς, από εκπροσώπους της κυβέρνησης μέχρι και δημάρχους, ήταν ένα βήμα μπροστά για την αντιμετώπιση του προβλήματος (υπάρχει, βέβαια, αρκετή «θολούρα», όπως και προαπαιτούμενα για να προχωρήσουν τα συμφωνηθέντα).
Για τον Αλέξανδρο Οικονομόπουλο, τ. καθηγητή Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείου Κρήτης, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Σε μελέτη του, που δημοσιεύτηκε τον τρέχοντα Μάρτιο, με θέμα την προσωρινή διαχείριση των Οικιακού Τύπου Απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας, προτείνει συγκεκριμένες λύσεις για την αποφυγή των προβλημάτων.
Περιγράφοντας γενικότερα το θέμα στην εμπεριστατωμένη έκθεσή του, σημειώνει ότι, υπό τις σημερινές συνθήκες, οι προς διαχείριση ποσότητες σύμμεικτων απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας αναμένεται να είναι περίπου 55.000 τόνοι το χρόνο.
 
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αντικείμενο του παρόντος έργου είναι η προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας μέχρις ότου κατασκευαστούν τα έργα του ΠΕΣΔΑ. Ο Νομός Μεσσηνίας αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα στη διαχείριση των απορριμμάτων του, διότι δε διαθέτει ΧΥΤΑ, δεν μπορεί να σταματήσει τη χρήση των ΧΑΔΑ και να τους αποκαταστήσει και αναμένει, ως εκ τούτου, δαπανηρά πρόστιμα από Ε.Ε.
Για τη διαμόρφωση εναλλακτικών σχεδίων προσωρινής διαχείρισης, εξετάστηκαν κατ’ αρχήν οι δυνατότητες επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης των απορριμμάτων που διαθέτει ο νομός.
Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων επεξεργασίας, συλλέχθηκαν πληροφορίες για την υφιστάμενη Μονάδα Λιπασματοποίησης Καλαμάτας (ΜΟΛΑΚ), την κινητή μονάδα επεξεργασίας που λειτούργησε για μερικούς μήνες στη θέση Μαραθόλακκα του Δήμου Καλαμάτας, καθώς και για την εγκατάσταση δεματοποίησης και εδαφικής απόθεσης ΑΣΑ, που λειτουργεί από το 2011 στο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, επισκέψεις στις δύο πρώτες εγκαταστάσεις.
Τα σχετικά ευρήματα συνοψίζονται ως ακολούθως: Η ΜΟΛΑΚ λειτούργησε από το 1997 έως το 2002 και έκτοτε αργεί, παρότι συντηρήθηκε και επεκτάθηκε και ήταν έτοιμη προς επαναλειτουργία το 2007. Σήμερα μπορεί να τεθεί σύντομα σε λειτουργία και με τις λειτουργικές τροποποιήσεις που προτείνονται, να επεξεργαστεί σχεδόν το σύνολο των σύμμεικτων απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας.
Οι κινητές μονάδες, σαν αυτή που λειτούργησε στη Μαραθόλακκα, έχουν ελαφρά κατασκευή και δεν μπορούν να θεωρηθούν ως υποκατάστατα των σταθερών, θα μπορούσαν όμως να επεξεργαστούν τις περιορισμένες ποσότητες των σύμμεικτων απορριμμάτων που ενδεχομένως αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ.
Δεματοποίηση μπορεί να γίνει στον μεγάλης δυναμικότητας δεματοποιητή της ΜΟΛΑΚ ή/και σε τοπικούς δεματοποιητές.
Για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων εδαφικής διάθεσης, συλλέχθηκαν πληροφορίες, εξετάστηκαν οι διαθέσιμες σχετικές μελέτες, πραγματοποιήθηκε επιτόπια επίσκεψη στις θέσεις που πρότειναν οι παραπάνω μελέτες και ελήφθη υπόψη μια πρόσφατη γεωλογική, υδρολογική και υδρογεωλογική πραγματογνωμοσύνη.

Τα σχετικά ευρήματα συνοψίζονται ως ακολούθως:

Από υφιστάμενες μελέτες έχουν υποδειχθεί οι ακόλουθες θέσεις:
-θέση στο Βαλτύ του Δήμου Μεσσήνης για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ
-8έση στο Παλιοροβούνι του Δήμου Οιχαλίας για ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ
-θέση στη Μαραθόλακκα Δήμου Καλαμάτας για προσωρινή εγκατάσταση δεματοποιητή ή κινητής μονάδας επεξεργασίας και απόθεση δεμάτων.
-θέση στο λατομείο Ι. Κάρτσωνα του Δήμου Καλαμάτας για απόθεση δεμάτων.

Από τις θέσεις αυτές, καμία δεν είναι κατάλληλη για δημιουργία ΧΥΤΑ/ΟΕΔΑ ή για απόθεση δεματοποιημένων ΑΣΑ. Καταχρηστικά, μέρος των δεματοποιημένων υπολειμμάτων της επεξεργασίας των ΑΣΑ θα μπορούσαν να αποτεθούν «προσωρινά» στις δύο τελευταίες.
Η μόνη γνωστή και ιδιαίτερα κατάλληλη θέση για ΧΥΤΑ ευρίσκεται στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ, εντός της 2ης διαχειριστικής ενότητας, στην οποία υπάγεται σύμφωνα με το ΠΕΣΔΑ και η Μεσσηνία. Η θέση αυτή παρέχει ιδιαίτερες δυνατότητες, οι οποίες επιτρέπουν ταχύτατη κατασκευή του ΧΥΤΑ.
Από τη θεώρηση των παραπάνω δυνατοτήτων επεξεργασίας και εδαφικής διάθεσης, διαμορφώνονται τα διαθέσιμα εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης, τα  οποία, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα ή μη της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, είναι κατά σειρά προτεραιότητας τα ακόλουθα:

-Διαθεσιμότητα και ΜΟΛΑΚ και ΧΥΤΑ λιγνιτωρυχείων: Επεξεργασία απορριμμάτων στη ΜΟΛΑΚ και των τυχόν ποσοτήτων που αδυνατεί να επεξεργαστεί η ΜΟΛΑΚ σε κινητή μονάδα επεξεργασίας. Διάθεση των υπολειμμάτων επεξεργασίας στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ μόλις 17 στρεμμάτων.

-Διαθεσιμότητα μόνο της ΜΟΛΑΚ: Επεξεργασία των απορριμμάτων όπως παραπάνω και επιπλέον δεματοποίηση υπολειμμάτων. Κατανομή δεμάτων στους Δήμους, ανάλογα με ποσότητες απορριμμάτων που παράγουν. Οι Δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους.

-Διαθεσιμότητα μόνο του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Διάθεση των ΑΣΑ στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Για διάστημα τριών ετών απαιτείται έκταση ΧΥΤΑ μόλις 30 στρεμμάτων.

-Μη διαθεσιμότητα αμφοτέρων, και ΜΟΛΑΚ και ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων:
--Λύση α' (προτιμητέα περιβαλλοντικά): Επεξεργασία ΑΣΑ και δεματοποίηση υπολειμμάτων σε κινητές μονάδες επεξεργασίας.
--Λύση β' (απευκταία περιβαλλοντικά): Δεματοποίηση ΑΣΑ στο δεματοποιητή της ΜΟΛΑΚ ή/και σε τοπικούς κινητούς δεματοποιητές.
Σε αμφότερες τις παραπάνω περιπτώσεις, κατανομή των δεμάτων στους Δήμους, ανάλογα με ποσότητες ΑΣΑ που παράγουν. Οι Δήμοι αναλαμβάνουν την «προσωρινή» απόθεση των δεμάτων τους.
Συμπερασματικά, ο Νομός Μεσσηνίας ευρίσκεται σήμερα σε αδιέξοδο, αν και υπάρχουν περισσότερες από μία άμεσα εφαρμόσιμες, περιβαλλοντικά ορθές και χαμηλού κόστους λύσεις.

ΜΟΛΑΚ
Κατά την επίσκεψή μου στο εργοστάσιο στις 17 Ιανουαρίου 2013 έγιναν οι ακόλουθες παρατηρήσεις σχετικά με την κατάσταση και το σχεδιασμό της μονάδας: Το εργοστάσιο έχει όψη εγκατάλειψης, μια και παραμένει κλειστό και ασυντήρητο από το 2007. Από την αποθήκη του έχουν κλαπεί οι 4 εφεδρικοί κοχλίες ανάδευσης του κομπόστ, ενώ το μηχανουργείο του έχει διαρρηχθεί και έχει αφαιρεθεί ο εξοπλισμός του.
Σε γενικές γραμμές, όμως, το εργοστάσιο φαίνεται σε καλή κατάσταση (αφού όσα μηχανήματα δοκιμάστηκαν λειτούργησαν) και η γενική αίσθηση είναι ότι με περιορισμένα έξοδα συντήρησης η ΜΟΛΑΚ μπορεί να τεθεί πολύ σύντομα σε λειτουργία (το εργοστάσιο έχει απορροφήσει πάνω από 13 εκατομμύρια ευρώ σε σημερινές τιμές, σήμερα είναι σε αργία, πράξη μη ορθολογική).
Το εργοστάσιο επιτρέπει την επεξεργασία σημαντικά μεγαλύτερων ποσοτήτων αστικών στερεών απορριμμάτων ΑΣΑ (οικιακού τύπου) από 20.000 τόνους το χρόνο, υπό την προϋπόθεση ότι η μονάδα θα λειτουργήσει για περισσότερες από 8 ώρες ημερησίως, πέντε μέρες την εβδομάδα. Ο εξοπλισμός του εργοστασίου φαίνεται ιδιαίτερα αξιόπιστος, σύμφωνα όμως με τη διεθνή εμπειρία υπάρχει επιφύλαξη ως προς τη συχνότητα εμπλοκών του συστήματος τεμαχισμού.
Τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά της ΜΟΛΑΚ τής επιτρέπουν να λειτουργήσει με τους ακόλουθους τρόπους, ανάλογα με το διαχειριστικό σχέδιο που θα προκριθεί για το Νομό Μεσσηνία:
-Δεματοποίηση απορριμμάτων: Η λειτουργία του συστήματος υπερτερεί ως προς αυτή των υπαίθριων συστημάτων δεματοποίησης και σε σχέση με την προσωρινή αποθήκευση των απορριμμάτων. Επίσης, είναι εγκατεστημένο και δεν απαιτεί νέες επενδύσεις.
-Επεξεργασία απορριμμάτων με χρήση συνόλου υφιστάμενης υποδομής: Με λειτουργία 24 ώρες την ημέρα, 5 ημέρες την εβδομάδα, το εργοστάσιο θα μπορούσε θεωρητικά να επεξεργαστεί το σύνολο των απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας. Εάν τυχόν αποδειχθεί ότι το εργοστάσιο δεν μπορεί να επεξεργαστεί το σύνολο των απορριμμάτων του νομού, για την επεξεργασία της περίσσειας ποσότητας θα μπορούσε να κινηθεί η διαδικασία χρήσης μιας κινητής μονάδας.
-Επεξεργασία με επέκταση υφιστάμενης υποδομής, έτσι ώστε να γίνεται χειρωνακτική ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών.  
Για την αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ ο δήμαρχος Καλαμάτας ζήτησε και έλαβε εισήγηση τριών συμβούλων, σύμφωνα με την οποία θα απαιτούνταν επένδυση της τάξης των 13 εκατομμυρίων ευρώ. Ο δήμαρχος έκρινε (ορθά) το κόστος υπερβολικό και δεν προχώρησε στην αναβάθμιση του εργοστασίου, αλλά δεν προώθησε και την επαναλειτουργία της με τον υφιστάμενο εξοπλισμό.
Οι σύμβουλοι του δημάρχου απάντησαν προφανώς στο ερώτημά του τι απαιτείται για αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ σε ένα σύγχρονο και με ικανή δυναμικότητα εργοστάσιο, όπως θα σχεδιαζόταν σήμερα, εισηγούμενοι ακόμα και τη χρήση οπτικών διαχειριστών.
Στην περίπτωσή μας, όμως, το σωστό ερώτημα είναι το τι μπορεί να κάνει το εργοστάσιο με τον υφιστάμενο εξοπλισμό του και με σύντομες και οικονομικά συμφέρουσες αναβαθμίσεις. Τα συνολικά έσοδα του εργοστασίου από ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών για επεξεργασία 55.000 τόνων το χρόνο αστικών στερεών απορριμμάτων θα έφταναν τα 2.285.362 ευρώ!
Θέματα κοινωνικής αποδοχής για επαναλειτουργία της ΜΟΛΑΚ δεν εξετάζονται στη φάση αυτή. Τα θέματα της κοινωνικής αποδοχής διερευνώνται πριν από την κατασκευή κάθε έργου και όχι μετά. Ενδεχόμενες αντιδράσεις από προγενέστερη κακή λειτουργία της εγκατάστασης αποτελούν πρόβλημα με ευθύνη του Δήμου, ο οποίος πρέπει να πείσει ότι το πρόβλημα δε θα επαναληφθεί.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
(…) Ανάλογα  με τη διαθεσιμότητα ή μη της ΜΟΛΑΚ και του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων, τα διαθέσιμα εναλλακτικά σχέδια που προκύπτουν είναι, κατά σειρά προτεραιότητας, τα ακόλουθα:
α) Σε περίπτωση διαθεσιμότητας αμφοτέρων, επεξεργασία των απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας στη ΜΟΛΑΚ. Διάθεση των υπολειμμάτων επεξεργασίας στο ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων.  Για 3 χρόνια η έκταση που απαιτηθεί είναι 17 στρέμματα. Το σχέδιο αυτό αποτελεί τη βέλτιστη από περιβαλλοντική άποψη λύση και έχει μικρό κόστος εφαρμογής.
β) Σε περίπτωση διαθεσιμότητας μόνο της ΜΟΛΑΚ και όχι του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων. Επεξεργασία των απορριμμάτων όπως παραπάνω. Τα υπολείμματα της επεξεργασίας δεματοποιούνται, έτσι ώστε να μπορούν να αποτεθούν εδαφικά δίχως πρόστιμο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το παρόν σχέδιο είναι άμεσα εφαρμόσιμο, έχει μικρό κόστος, είναι από περιβαλλοντική άποψη ικανοποιητικό και σε επίπεδο νομού το πλέον κοινωνικά αποδεκτό.
γ) Σε περίπτωση διαθεσιμότητας μόνο του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων: Διάθεση των αστικών απορριμμάτων στο συγκεκριμένο χώρο, όπου για διάστημα 3 ετών θα απαιτηθεί έκταση 30 στρεμμάτων. Το σχέδιο αυτό αποτελεί περιβαλλοντικά αποδεκτή και οικονομική λύση.
δ) Σε περίπτωση μη διαθεσιμότητας αμφοτέρων:
1. (προτιμητέα περιβαλλοντικά) Επεξεργασία των απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας και δεματοποίηση των υπολειμμάτων σε κινητές μονάδες. Η λύση αυτή είναι σημαντικά δαπανηρότερη από όλες τις άλλες και προϋποθέτει ανεκτή λειτουργία των κινητών μονάδων επεξεργασίας. Η δυνατότητα εξυπηρέτησης μεγάλων περιοχών δεν τεκμηριώνεται βιβλιογραφικά και δεν υποστηρίζεται πειστικά.
2. (απευκταία περιβαλλοντικά) Δεματοποίηση απορριμμάτων στο δεματοποιητή μεγάλης δυναμικότητας της ΜΟΛΑΚ ή/και σε τοπικούς δεματοποιητές. Η παρούσα λύση δημιουργεί προβλήματα ρύπανσης νερών, κινδύνους πυρκαγιάς από εκλύσεις βιοαερίου και οχλήσεις μεγάλων περιοχών από οσμές.
Το πιθανότερο σχέδιο, άμεσα εφαρμόσιμο, με μικρό κόστος για την επεξεργασία των απορριμμάτων του Νομού Μεσσηνίας, είναι αυτό που προκύπτει από τη διαθεσιμότητα μόνο της ΜΟΛΑΚ. Η διαθεσιμότητα του ΧΥΤΑ των λιγνιτωρυχείων ολοκληρώνει και βελτιώνει την παραπάνω λύση.
Τέλος, η θέση στο Παλιοροβούνι θα ήταν ουσιαστικά αδύνατον να προκύψει μέσα από επιστημονικά αυστηρές διαδικασίες αναζήτησης, και, υπό κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να έχει απορριφθεί.


*Οι σύμβουλοι του δημάρχου απάντησαν προφανώς στο ερώτημά του τι απαιτείται για αναβάθμιση της ΜΟΛΑΚ σε ένα σύγχρονο και με ικανή δυναμικότητα εργοστάσιο. Στην περίπτωσή μας, όμως, το σωστό ερώτημα είναι τι μπορεί να κάνει το εργοστάσιο με τον υφιστάμενο εξοπλισμό του…